18 Temmuz 1932 tarihinde ezanın Türkçe okunmasına karar verildi.
17 Haziran 1950 18 yıl süren yasağın ardından Arapça ezan tekrar okundu.
EZAN’I Türkçeleştirme girişimin kısa tarihi:
1928’de 10 Nisan’da anayasanın 2. maddesinde yer alan “Devletin dini din-i islamdır” ibaresi kaldırıldı. Böylece devlet hukuken laik oldu. Türkiye Cumhuriyeti´nin ilk kurulduğu dönemde orijinal Arapça metin yerine, Diyanet İşleri Başkanlığı´nın 18 Temmuz 1932 tarihli bir genelgesi ile ezanın Türkçe okuma zorunluluğu getirildi . Bu zülüm CHP´nin tek parti iktidarı dönemi boyuncaa uygulamada kaldı.
1931 yılının aralık ayında, Mustafa Kemal Atatürk’ün cumhurbaşkanlığı ve İsmet İnönü’nün başbakanlığı döneminde Mustafa Kemal’in emriyle dokuz hafız, Dolmabahçe Sarayı’nda ezanın ve hutbenin Türkçeleştirilmesi çalışmalarına başladı. Atatürk’ün namazla ilgili düşüncelerini şu üç noktada toplanıyordu.Tekbir, ezan, kamet ve sala’nın Türkçeleştirilmesi Hutbenin Türkçeleştirilmesi.
Namazın Türkçe Kur’an’la kıldırılması.
Kuran’ın Türkçe tercümesi ilk kez 22 Ocak 1932 tarihinde İstanbul’da Yerebatan Camii’nde Hafız Yaşar (Okur) tarafından okundu. Bundan 8 gün sonra, 30 Ocak 1932 tarihinde ise ilk Türkçe ezan, Hafız Rifat Bey tarafından Fatih Camii’nde okundu.
3 Şubat 1932 tarihine denk gelen Kadir Gecesi’nde de, Ayasofya Camii’nde Türkçe Kuran, tekbir ve kamet okundu.
18 Temmuz 1932 tarihinde Diyanet İşleri Riyaseti, ezanın Türkçe okunmasına karar verdi. Ezanın “Tanrı uludur…” diye Türkçe okunması sıkı bir şekilde takip edildi. Onun için buna uymayanlar, cami içinde ve dışında ve minare kapılarında polis ve jandarma bekletilerek yıldırma yöntemi ile mecbur bırakıldı.
1 Şubat 1933’de ezan Arapça okunarak Bursa Ulucami’de bir tepki gösterildi. Ama bu hadiseye karışan 19 kişi hapis ve sürgün cezalarına çarptırıldı.
4 Şubat 1933’de ezan ve kameti Türkçe okumayanların “kati ve şedid (kesin ve şiddetli) bir şekilde cezalandırılacağı” “ ve
“Arapça ezan ve kamet okuyanların üç aya kadar hapis veya 10 liradan 200 liraya kadar para cezası verileceği…” bildirildi.
O gün, 10 lirası olan zengin sayılıyordu. Sonra bu cezaların üç-dört katına çıkarılmış, dayak ve sürgünün yanında, aylarca akıl hastanelerine kapatma gibi cezalar da tatbik edilmiştir.
Türkçe ezanın metni
Tanrı uludur
Tanrı uludur
Tanrı uludur
Tanrı uludur
Şüphesiz bilirim ve bildiririm: Tanrı’dan başka yoktur tapacak
Şüphesiz bilirim ve bildiririm: Tanrı’dan başka yoktur tapacak
Şüphesiz bilirim, bildiririm: Tanrı’nın elçisidir Muhammed
Şüphesiz bilirim, bildiririm: Tanrı’nın elçisidir Muhammed
Haydi namaza, haydi namaza
Haydi felaha, haydi felaha ( Felah kelimesi manası kurtuluş)
Tanrı uludur, Tanrı uludur
Tanrı’dan başka yoktur tapacak.
Türkçe ezan ilk olarak 1932 yılında İstanbul Fatih Camii´nde okundu.
18 sene boyunca ezan Türkçe okunmuş, daha sonra Demokrat Parti´nin iktidara gelmesi ile 16 Haziran 1950´de ezanın Arapça da okunabilmesine izin verilmiştir. İlgili kararla, Türkçe ezan yasaklanmasa da, Türkçe ezan okunması tümüyle terk edilmiştir. Günümüzde, serbest olmasına karşın, camilerde yalnızca Arapça ezan okunmaktadır. Kıbrıs’ta ise Türkiye ile başlayan ezan yasağı Türkiye ile eş zamanlı olarak sona ermedi. Adada 1969’a kadar Türkçe ezan okutulmaya devam edildi.
Mustafa Hakkı SEZGİN/ Türkiye Postası Gazetesi /Genel Yayın Yönetmeni
