Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Devleti mağlup olmuştu. Osmanlı Devletinin bir bağımsız sancağı olan Urfa da Mondros mütarekesini takip eden günlerde işte tam da bu sebep ile İngilizlerin işgaline uğramıştı.
1919 senesinde Urfa 80.000 nüfuslu idi. 24 mart 1919 tarihinden ,Eylül 1919 tarihine kadar önce İngilizler şehrimizi işgal ettiler. Daha sonra İngiliz kuvvetleri bu bölgeyi terk edip Musul’a giderken Ekim 1919 ‘da şehri gelen Fransızlara bıraktılar. Ne yazık ki yıllarca beraber yaşadığımız Ermeniler 1200 kişilik bir kuvvetle işgalci güçlere destek verdiler.
Fransızların işgal teşebbüsüne maruz kalan Urfa, 11 Nisan 1920’de Kuva-yi milli Milisleri( Urfa çeteleri) tarafından işgalden kurtarılmıştır. Urfa’lılar kendi yerel güçlerinin oluşturduğu , çetelerle mücadelesini yapmıştır. Direnişin Organizasyonun da sıra geceleri de ,çete unsurlarının buluşma ve haberleşme mekanı olarak görev yapmıştır.
Urfa’nın işgalci güçlere karşı verdiği şanlı Direniş, Anadolu’nun Diriliş sancağı olmuştur. Herkes şunu çok iyi bilmektedir ki, Urfa’lıların işgalcilere karşı kendi yerel güçlerini örgütleyerek başlattığı mücadele Anadolu’da ilk, örgütlü direniş hareketidir.
Urfa İngilizlerin işgal dönemin de 6 ay, Fransızlar döneminde ise 5 ay 10 günlük bir işgal yaşamıştır. İşgale karşı kurtuluş mücadelesini başlatma kararı alan Urfalılar, Jandarma Komutanı Ali Rıza Bey ile Belediye Başkanı Hacı Mustafa önderliğinde kurulan Urfa Müdafaai Hukuk Cemiyeti faaliyetlerine başlamıştır. Cemiyetin varlığını haber alan Fransızlar, Ali Rıza Beyi Fransız karargâhına çağırarak tutuklamış; ancak, Ali Rıza Bey, bir yolunu bulup Siverek’e kaçmıştır. Bununla beraber, Müdafaai Hukuk Cemiyeti başkanlığına getirilen Ali Saip Bey, bölge halkı ve aşiret reislerine mektup yazarak, Fransızlara karşı ayaklanma için hazırlıklara başlamıştır. Urfa’daki kuva-yi milliye gücünün liderliğini yüzbaşı Ali Saip bey üstlenmiştir. Ancak onun girişimlerini haber alan işgal kuvvetleri şehirden uzaklaşmasını istemişlerdir. Buna direnemeyen Ali Saip bey 16 ocak 1920 de Diyarbakıra gitti, oradaki 13 üncü kolordu ile bağlantıyı devam ettiriyordu. Ali Saip bey 7 şubat 1920 de geri dönerek Urfa yakınına Kara köprüye geldi, orada onu kalabalık bir milis gücü karşıladı. 9 şubatta çatışmalar başladı. 5 martta milli güçler Fransızların ve ayrılıkçı Ermenilerin mevzilerine bir saldırı gerçekleştirdiler .Ancak bir başarı elde edilemedi.
Bunun üzerine 13.üncü kolordudan bir destek istendi. Urfalılar sık sık resmi (askeri) kuruluşlardan düzenli birlik gönderilmesini istemiş, ancak düzenli birlik göndermenin Fransa’ya savaş ilanı anlamına geleceğini ve mütarekenin şartlarına aykırı olacağını düşünen hükümet buna yanaşmamıştır.
9 nisan 1920 de Urfa’lılar işgal kuvvetlerine 24 saatte ili terk etme çağrısında bulundu. İşgal kuvvetleri çekilmeye yanaşmadılar başlayan çatışmalar sonucunda ise Fransızlar çekilme kararı vermek zorunda kaldılar.
11 Nisan 1920 de Urfa, 12ler denilen şehrin ileri gelenlerinin öncülüğün de ve Kürt ve Arap aşiretlerinde katılımı ile yerel halkın oluşturduğu milis kuvvetleri yaptıkları mücadele sonucun da, Ankara’da kurulan, adına İstanbul işgalci güçlerinin verdiği isimle İhtilal Meclisi değil İstiklal Meclisi’inden 12 gün(23 Nisan 1920’de açılan TBMM) önce şehirlerini özgürlüğe kavuşturmuşlardır.
Yapılan bu ŞANLI kurtuluş mücadelesin de Çanakkale savaşın da bulunmuş Urfa’lı gazilerin çok önemli katkıları olmuştur.
Cumhuriyetin ilanına kadar Osmanlı devletinin idaresinde bir sancak olarak kalmış ve sancak beyi tarafından idare edilen Urfa, Osmanlı Devletinin bir bağımsız sancağı olarak 1924 yılında il olarak resmen Türkiye Cumhuriyetine bağlandı. Bu şanlı mücadele ve düşmana karşı kesin zaferin ardından Urfalı milisler, komşu illerin savunmasına da destek vermişlerdir.
Fransızlara karşı Urfa’lılar tam bir zafer kazanmıştır, KUT’UL AMARE savaşındaki gibi tam ve kesin bir zafer.Urfa’ya düşman kuvvetleri girmiş, fakat Urfa’yı ve Urfa’lıları esir edememişlerdir.
Urfalılar ise 125 şehit vermiş 163 de yaralıları vardı. Allah Vatan uğrunda şehit olan ve o dönemde kurtuluş mücadelesine destek veren tüm Urfalılardan razı olsun. Mekanları cennet olsun.
MUSTAFA HAKKI SEZGİN
