11 Nisan 1920 de Urfa, 12 ler denilen şehrin ileri gelenlerinin öncülüğünde ve aşiretlerinde yoğun katılımı ile yerel halkın oluşturduğu milis kuvvetleri yaptıkları mücadele sonucun da Ankara’da kurulan Milli egemenlik meclisinden 12 gün önce şehirlerini özgürlüğe kavuşturmuşlardır.
Urfa’nın işgalci güçlere karşı verdiği şanlı direniş, Anadolu’nun diriliş sancağı olmuştur. Herkes şunu çok iyi bilmektedir ki, Urfa’lıların işgalcilere karşı kendi yerel güçlerini Osmanlı subayları öncülüğünde örgütleyerek başlattığı mücadele Anadolu’da ilk, örgütlü direniş hareketi ve Ülkemizin bağımsızlık yolunda vereceği Kurtuluş savaşımızın da meşalesi olmuştur.
11 NİSAN ŞANLI URFANIN KURTULUŞU
Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Devleti mağlup olmuştu. Osmanlı Devletinin bir bağımsız sancağı olan Urfa da Mondros mütarekesini takip eden günlerde İngilizler mütarekenin 7.maddesin de yazılan “güvenliklerini tehdit” bahane ederek anlaşma şartlarına aykırı olarak şehri işgal etmişlerdi.
1919 senesinde Urfa 80.000 nüfuslu idi. 24 mart 1919 tarihinden , Eylül 1919 tarihine kadar önce İngilizler şehrimizi işgal ettiler.Daha sonra İngiliz kuvvetleri bu bölgeyi terk edip Musul’a giderken Ekim 1919 ‘da şehri gelen Fransızlara devrettiler.
Fransızlar ile beraber gelen sivil Ermeniler dışında şehirde yaşayan Ermenilerden de işgalci güçlere gerek bizzat çatışmalara iştirak eden ve gerekse de istihbarat olarak destek veren ayrılıkçı Ermenistan sevdalıları olmuştur,Önce İngiliz sonrada Fransızların işgaline uğrayan Urfa 11 Nisan 1920’de Osmanlı subaylarını başların da bulunduğu Kuva-yi milli Milislerimiz tarafından işgalden kurtarılmıştır.
Urfa İngilizlerin işgal dönemin de 6 ay,Fransızlar döneminde ise 5 ay 10 günlük bir işgal yaşamıştır.İşgale karşı kurtuluş mücadelesini başlatma kararı alan Urfalılar, Jandarma Komutanı Ali Rıza Bey ile Belediye Başkanı Hacı Mustafa önderliğinde kurulan Urfa Müdafaai Hukuk Cemiyeti faaliyetlerine başlamıştır.
Cemiyetin varlığını haber alan Fransızlar, Ali Rıza Beyi Fransız karargâhına çağırarak tutuklamış; ancak, Ali Rıza Bey, bir yolunu bulup Siverek’e kaçmıştır. Bununla beraber, Müdafaai Hukuk Cemiyeti başkanlığına getirilen Ali Saip Bey, bölge halkı ve aşiret reislerine mektup yazarak, Fransızlara karşı ayaklanma için hazırlıklara başlamıştır.
Urfa’daki kuva-yi milliye gücünün liderliğini yüzbaşı Ali Saip bey üstlenmiştir.Ancak onun girişimlerini haber alan işgal kuvvetleri şehirden uzaklaşmasını istemişlerdir.Buna direnemeyen Ali Saip bey 16 ocak 1920 de Diyarbakıra gitti, oradaki 13 üncü kolordu ile bağlantıyı devam ettiriyordu.
Yüzbaşı Ali Saip bey 7 şubat 1920 de geri dönerek Urfa yakınına Kara köprüye geldi, orada onu kalabalık bir milis gücü karşıladı. 9 şubatta çatışmalar başladı. 5 martta milli güçler Fransızların ve ayrılıkçı Ermenilerin mevzilerine bir saldırı gerçekleştirdiler .Ancak bir başarı elde edilemedi.Bunun üzerine 13.üncü kolordudan bir destek istendi. Urfalılar sık sık resmi (askeri) kuruluşlardan düzenli birlik gönderilmesini istemiş, ancak düzenli birlik göndermenin Fransa’ya savaş ilanı anlamına geleceğini ve mütarekenin şartlarına aykırı olacağını düşünen hükümet buna yanaşmamıştır.
9 nisan 1920 de Urfa’lılar işgal kuvvetlerine 24 saatte ili terk etme çağrısında bulundu. İşgal kuvvetleri çekilmeye yanaşmadılar başlayan çatışmalar sonucunda ise Fransızlar çekilme kararı vermek zorunda kaldılar.11 Nisan 1920 de Urfa, 12 ler denilen şehrin ileri gelenlerinin öncülüğünde ve aşiretlerinde yoğun katılımı ile yerel halkın oluşturduğu milis kuvvetleri yaptıkları mücadele sonucun da Ankara’da kurulan Milli egemenlik meclisinden 12 gün önce şehirlerini özgürlüğe kavuşturmuşlardır.
Urfa’nın işgalci güçlere karşı verdiği şanlı direniş, Anadolu’nun diriliş sancağı olmuştur. Herkes şunu çok iyi bilmektedir ki, Urfa’lıların işgalcilere karşı kendi yerel güçlerini Osmanlı subayları öncülüğünde örgütleyerek başlattığı mücadele Anadolu’da ilk, örgütlü direniş hareketi ve Ülkemizin bağımsızlık yolunda vereceği Kurtuluş savaşımızın da meşalesi olmuştur.
Yapılan bu ŞANLI kurtuluş mücadelesinde Şehrimizin aşiretlerinin (1), yerel milis güçlerinin,Urfa ileri gelen Eşraflarının ve de Osmanlı ordusunda şerefle,başarılı komutanlıklar yapmış subayların komutanlıkların çok önemli katkıları olmuştur.
Cumhuriyetin ilanına kadar Osmanlı devletinin idaresinde bir sancak olarak kalmış ve sancak beyi tarafından idare edilen Urfa, Osmanlı Devletinin bir bağımsız sancağı olarak 1924 yılında il olarak resmen Türkiye Cumhuriyetine bağlandı.Bu kurtuluşun ardından Urfalı milisler, Antep savunmasına da destek vermişlerdir.Kurtuluş mücadelesinde Fransızlar 150nin üstünde zaiyat 160 kadar da esir vermişlerdir,geriye kalan yüz üzerindeki askerde Arappınar yönüne kaçarak kurtulmuşlardır.
Fransızlara karşı Osmanlı subayları ile beraber savaşan Urfa’lılar tam bir zafer kazanmıştır,KUT’UL AMARE savaşındaki gibi tam ve kesin bir zafer.İşte bu şanlı mücadelede Urfa savunmasında yer alan Osmanlı subaylarının bir kaçının adını anmadan ve Ruhlarına Fatiha okumadan da geçmeyelim.
Yüzbaşı Ali Saib bey,Binbaşı Ali Rıza bey,Mülazım-ı Evvel Hulisi Efendi,Yarbay Kenen bey,Binbaşı Halit Bey,Yarbay Akif Bey, Binbaşı Pehlivan zade Nuri Bey,Binbaşı Aziz Rızkı Bey…(2)
Urfalıların bu şanlı kurtuluş mücadelesinde Milis güçlerimizden olmak üzere 125 şehit vermiş 163 de yaralıları vardı.Allah mücadelede görev alan subaylarımızdan ve o dönemde kurtuluş mücadelesine destek veren tüm Urfalılardan razı olsun.Mekanları cennet olsun.
(1)Kaynak: Şanlıurfa B.şehir Belediyesi/Aşiretler ve Çevre Desteği Merkez Aşiretleri
(2)Kaynak: Av.Müslüm AKALIN/ Milli Mücadelede Urfa
Mustafa Hakkı SEZGİN/ Türkiye Postası Gazetesi /Genel Yayın Yönetmeni
